Door Janneke Schermers

Goeden avond dames en heren. Namens het bestuur van de Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen heet ik u van harte welkom hier op het Fort bij Rijnauwen. Wij herdenken vanavond de verzetsstrijders die hier, op deze plek, voor onze vrijheid hun leven lieten. Zij hebben hier hun laatste minuten doorgebracht en hebben over hetzelfde pad gelopen als wij allen zojuist hebben gedaan. ‘Opdat wij niet vergeten’ staat er op dit monument en daar gaat het inderdaad om. Wij zijn dan ook heel blij met de betrokkenheid van leerlingen van verschillende scholen in Bunnik bij deze herdenking. Jonge mensen moeten ervoor zorgen dat wij inderdaad nooit vergeten.

Ook een warm welkom voor alle nabestaanden, speciaal voor hen die hier voor de eerste keer aanwezig zijn. Verder wil ik van harte welkom heten mw. Olga Cogen van de Belgische ambassade, die hier aanwezig is namens het Koninkrijk België. Ook een speciaal welkom voor de heer Rob Mullekom gedeputeerde van Utrecht, die hier aanwezig is namens de provincie Utrecht. De burgemeester van de gemeente Bunnik, de heer Ruud van Bennekom is aanwezig evenals de kinderburgemeester, Lobke Leussink. Beiden krijgen zo dadelijk het woord, de burgemeester voor zijn herdenkingsrede en Lobke leest een gedicht voor.

Voor ik hen het woord geef wil ik Muziekvereniging Constantia bedanken, die elk jaar de herdenking muzikaal begeleidt en de beide volksliederen laat klinken. Als u met de stille tocht heeft meegelopen, dan heeft u aan het begin het gezang gehoord van Multiple Voice. Hen wil ik ook met name bedanken omdat ze bereid waren in te vallen toen bleek dat Vocaal Ensemble Cantecleer, dat dit jaar zou zingen en dat ook op de uitnodiging was vermeld, verhinderd bleek. Tenslotte wil ik graag de vrijwilligers van de politie, brandweer, EHBO en alle andere vrijwilligers bedanken, want zonder hen kon deze herdenking ook niet worden gehouden.

Dan geef ik nu graag het woord aan de heer Van Bennekom voor zijn herdenkingsrede.

Door Ruud van Bennekom

Geachte dames en heren, beste jongens en meisjes, wat geweldig dat jullie er weer allemaal zijn. We staan hier nu op het prachtige fort in de lentezon, te midden van het ontluikende groen. Hoe groot is het contrast met 80 jaar geleden. Toen werd dit terrein gebruikt als fusilladeplaats, waar vele verzetsmensen gedood werden.

Kom vanavond met verhalen
van hoe de oorlog is verdwenen
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen.

Dat zijn beroemde laatste vier zinnen uit het gedicht Vrede van Leo Vroman. Mooie zinnen met wijze woorden, terwijl we nu zien dat oorlog in de wereld helemaal niet is verdwenen. Oekraïne, Syrië, Sudan. Daar leiden de mensen vandaag onder de verschrikkingen van oorlog. Kom vanavond met verhalen. Het is van groot belang om de verhalen te blijven delen en door te geven aan volgende generaties. Zo tonen we ons respect aan de mensen die de zwaarste tol hebben betaald voor hun strijd voor recht, vrede en veiligheid.

Juist daarom ga ik elk jaar zelf op zoek het verhaal achter een van de namen die hier op de gedenkstenen staan. Dit jaar viel mijn blik op Piet Mühren. Geboren in 1908 in het Brabantse Bergen op Zoom. Al op jonge leeftijd vestigde hij zich als Pater Stephanus in abdij Val Dieu in België, net over de grens met Zuid-Limburg. In mei 1940 is het daar ook bezet gebied geworden. Eerst vlucht Pater Stephanus, maar dan neemt hij een heel moedig besluit, ingegeven door zijn afkeer van oorlog en onderdrukking. Hij wil geen teruggetrokken leven in de abdij. Hij sluit zich aan bij het verzet in het Belgisch-Nederlandse grensgebied. Een netwerk van verzetsgroepen bij Eijsden en de Voerstreek hielp daar joodse onderduikers, geallieerde piloten en allerlei vluchtelingen. Honderden mensen werden zo in veiligheid gebracht.

Pater Stephanus – Piet Mühren dus – deed allerlei koerier- en spionagewerk. Samen met zijn Belgische collega Pater Hugo, maakte hij het illegale blad Het Vrije Woord, dat in drie talen verscheen. In maart 1943 worden beide paters verraden, gearresteerd en later overgebracht naar de gevangenis in Utrecht. Op het internet vond ik een indrukwekkende afscheidsbrief aan zijn familie, geschreven op 9 oktober 1943, de dag van zijn executie. “Wij offeren ons leven voor de vrede!” schijft Piet Mühren met een uitroepteken.  Deze zin zegt alles.

De 52 namen die hier op de gedenkstenen staan, zijn van verzetsmensen die allemaal het zwaarst denkbare offer gebracht. Zij hebben het leven gelaten in hun verzet tegen de oorlog en bezetting en vóór de vrede en vrijheid. Vanavond gedenken wij in het bijzonder de dappere verzetsmensen uit Nederland en België die op deze plek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn geëxecuteerd. Daarna staan we twee minuten stil om ons respect aan hen te tonen en om alle mannen en vrouwen te herdenken die in de oorlogsjaren zijn omgekomen. Opdat wij nooit vergeten!

En dan wil ik nu Lobke Leussink vragen om hier te komen. Lobke is onze kinderburgemeester. Zij gedicht uitgezocht dat ze wil voordragen. Het betreft het gedicht Stil van Tanja Helderman.

Door Janneke Schermers

Als voorzitter van de Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen heet ik u van harte welkom bij deze 4 mei herdenking. De voorafgaande twee jaar was het door de Coronapandemie niet mogelijk om in aanwezigheid van u allen te herdenken. Het nationale thema van de herdenkingen dit jaar, ‘Vrijheid in verbondenheid’, is dan ook zeer passend. We hebben zelf ervaren hoe belangrijk die onderlinge verbondenheid is en het nadenken over wat ‘vrijheid’ voor ons betekent, kreeg door de wereldwijde actualiteit nog meer nadruk.

Wij herdenken vanavond de mannen die in de Tweede Wereldoorlog hier, op deze plek, voor onze vrijheid de hoogste prijs hebben betaald die er is: zij gaven hier hun leven. Als eerste wil ik dan ook graag hun nabestaanden welkom heten.

Vrijheid geven we door aan de volgende generaties. Daarom ook voor de jongeren een speciaal welkom. Fijn ook dat onze kinderburgemeester, Duco Das, een door hem zelf uitgekozen gedicht zal voordragen. Die goede traditie is geboren in de Coronatijd en zal vanavond voor het eerst gebeuren hier op het fort in het midden van u allen.

Zoals elk jaar zal de herdenking plaatsvinden in de aanwezigheid van vertegenwoordigers van de overheid, die daarmee laten zien dat ook zij het belang van herdenken inzien. Het bestuur van de Stichting is dan ook heel blij met de aanwezigheid van :
– de vertegenwoordiger van het Koninkrijk België
– de loco-commissaris van de Koning in de Provincie Utrecht
– de Burgemeester van Bunnik

Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer Van Bennekom, burgemeester van de gemeente Bunnik.
Daarna volgt het gedicht door de kinderburgemeester, Duco Das.

Door Ruud van Bennekom

Geachte aanwezigen, dames en heren, jongens en meisjes,

Wat mooi dat we dit jaar weer hier op deze plek met elkaar samen kunnen zijn.

Als we het over herdenken hebben, dan denken we aan iets dat is geweest. Aan oorlog die voorbij is. Maar we zien echter elke dag de verschrikkelijke oorlogsbeelden van elders in de wereld en nu ook weer in Europa, in Oekraïne. De beelden zijn afschuwwekkend en drukken ons op de feiten. Vrede en veiligheid lijken voor ons vaak vanzelfsprekend, maar zijn o zo kostbaar en kwetsbaar. ‘Vrijheid in verbondenheid’ is het jaarthema 2022 van het landelijke 4 en 5 mei comité. Die verbondenheid voelen we vandaag ook als het om herdenken gaat. Er is verbondenheid met alle mensen die nu waar ter wereld te maken hebben met oorlog. Daarom hangt vandaag voor het gemeentehuis de Oekraïense blauw-gele vlag halfstok naast onze rood wit blauwe vlag.

En de verbondenheid is er ook, omdat we na twee jaar van beperkte herdenkingen weer hier kunnen zijn. Afgelopen twee jaar moest ik mijn toespraken op video opnemen en hebben we hier met een heel klein gezelschap de kransen gelegd. Dat was toen het maximale, maar het is natuurlijk veel beter om hier samen bijeen te kunnen zijn. Want herdenken doe je samen. Om straks in stilte te delen wat we voelen. En speciaal is er de verbondenheid met de verzetsmensen die op deze plek de hoogste prijs hebben moeten betalen. Het is dit jaar precies 80 jaar geleden dat de eerste verzetsstrijders hier op het fort gefusilleerd werden. Het waren negen mannen van de Oranjewacht, de verzetsgroep die al in 1940 door Piet Hoefsloot werd opgericht.

Op de website van de Oorlogsgravenstichting las ik onlangs zijn afscheidsbrief aan zijn vrouw en kinderen. Die ontroerde me. Het waren negen gewone mensen: boekhouder, drukker, geoloog, glashandelaar, kunstschilder, majoor, meubelmaker, restaurateur en winkelier. Met hun verzet deden ze veel meer dan het gewone en daarvoor verdienen ze groot respect. De negen werden in juni 1942 door de bezetter ter dood veroordeeld en een maand later werden de vonnissen hier voltrokken. De negen namen staan op de gedenksteen voor de leden van de Oranjewacht. Naast de stenen voor de andere verzetsmensen die hier hun strijd voor de vrijheid en democratie met het leven hebben moeten bekopen.

Vanavond gedenken wij de 52 dappere mensen uit Nederland en België die op deze plek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn geëxecuteerd. Hun namen zullen zo genoemd worden. Daarna staan we twee minuten stil om ons respect aan hen te tonen en om alle mannen en vrouwen te herdenken die in de oorlogsjaren zijn omgekomen. Opdat wij nooit vergeten! Dank u wel.

En dan wil ik nu Duco Das vragen om hier te komen. Duco is onze kinderburgemeester. Hij zal een gedicht voordragen. Een speciaal gedicht voor kinderen die in oorlogssituaties met geweld geconfronteerd worden.

Door Duco Das

Alle grote mensen huilen,
heel de wereld heeft verdriet
want er is een kind gestorven.
Nog zo jong dat kan toch niet?

Het was nog maar pas begonnen
alles lag nog in ’t verschiet.
Plannen, dromen, luchtkastelen,
neergehaald, dat mag toch niet?

En wie kan mij nu verklaren
wie jou zo vroeg sterven liet.
Zeg me niet dat God dat wilde.
Levensgevers doden niet.