Door Janneke Schermers

Als voorzitter van de Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen heet ik u van harte welkom bij deze 4 mei herdenking. De voorafgaande twee jaar was het door de Coronapandemie niet mogelijk om in aanwezigheid van u allen te herdenken. Het nationale thema van de herdenkingen dit jaar, ‘Vrijheid in verbondenheid’, is dan ook zeer passend. We hebben zelf ervaren hoe belangrijk die onderlinge verbondenheid is en het nadenken over wat ‘vrijheid’ voor ons betekent, kreeg door de wereldwijde actualiteit nog meer nadruk.

Wij herdenken vanavond de mannen die in de Tweede Wereldoorlog hier, op deze plek, voor onze vrijheid de hoogste prijs hebben betaald die er is: zij gaven hier hun leven. Als eerste wil ik dan ook graag hun nabestaanden welkom heten.

Vrijheid geven we door aan de volgende generaties. Daarom ook voor de jongeren een speciaal welkom. Fijn ook dat onze kinderburgemeester, Duco Das, een door hem zelf uitgekozen gedicht zal voordragen. Die goede traditie is geboren in de Coronatijd en zal vanavond voor het eerst gebeuren hier op het fort in het midden van u allen.

Zoals elk jaar zal de herdenking plaatsvinden in de aanwezigheid van vertegenwoordigers van de overheid, die daarmee laten zien dat ook zij het belang van herdenken inzien. Het bestuur van de Stichting is dan ook heel blij met de aanwezigheid van :
– de vertegenwoordiger van het Koninkrijk België
– de loco-commissaris van de Koning in de Provincie Utrecht
– de Burgemeester van Bunnik

Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer Van Bennekom, burgemeester van de gemeente Bunnik.
Daarna volgt het gedicht door de kinderburgemeester, Duco Das.

Door Ruud van Bennekom

Geachte aanwezigen, dames en heren, jongens en meisjes,

Wat mooi dat we dit jaar weer hier op deze plek met elkaar samen kunnen zijn.

Als we het over herdenken hebben, dan denken we aan iets dat is geweest. Aan oorlog die voorbij is. Maar we zien echter elke dag de verschrikkelijke oorlogsbeelden van elders in de wereld en nu ook weer in Europa, in Oekraïne. De beelden zijn afschuwwekkend en drukken ons op de feiten. Vrede en veiligheid lijken voor ons vaak vanzelfsprekend, maar zijn o zo kostbaar en kwetsbaar. ‘Vrijheid in verbondenheid’ is het jaarthema 2022 van het landelijke 4 en 5 mei comité. Die verbondenheid voelen we vandaag ook als het om herdenken gaat. Er is verbondenheid met alle mensen die nu waar ter wereld te maken hebben met oorlog. Daarom hangt vandaag voor het gemeentehuis de Oekraïense blauw-gele vlag halfstok naast onze rood wit blauwe vlag.

En de verbondenheid is er ook, omdat we na twee jaar van beperkte herdenkingen weer hier kunnen zijn. Afgelopen twee jaar moest ik mijn toespraken op video opnemen en hebben we hier met een heel klein gezelschap de kransen gelegd. Dat was toen het maximale, maar het is natuurlijk veel beter om hier samen bijeen te kunnen zijn. Want herdenken doe je samen. Om straks in stilte te delen wat we voelen. En speciaal is er de verbondenheid met de verzetsmensen die op deze plek de hoogste prijs hebben moeten betalen. Het is dit jaar precies 80 jaar geleden dat de eerste verzetsstrijders hier op het fort gefusilleerd werden. Het waren negen mannen van de Oranjewacht, de verzetsgroep die al in 1940 door Piet Hoefsloot werd opgericht.

Op de website van de Oorlogsgravenstichting las ik onlangs zijn afscheidsbrief aan zijn vrouw en kinderen. Die ontroerde me. Het waren negen gewone mensen: boekhouder, drukker, geoloog, glashandelaar, kunstschilder, majoor, meubelmaker, restaurateur en winkelier. Met hun verzet deden ze veel meer dan het gewone en daarvoor verdienen ze groot respect. De negen werden in juni 1942 door de bezetter ter dood veroordeeld en een maand later werden de vonnissen hier voltrokken. De negen namen staan op de gedenksteen voor de leden van de Oranjewacht. Naast de stenen voor de andere verzetsmensen die hier hun strijd voor de vrijheid en democratie met het leven hebben moeten bekopen.

Vanavond gedenken wij de 52 dappere mensen uit Nederland en België die op deze plek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn geëxecuteerd. Hun namen zullen zo genoemd worden. Daarna staan we twee minuten stil om ons respect aan hen te tonen en om alle mannen en vrouwen te herdenken die in de oorlogsjaren zijn omgekomen. Opdat wij nooit vergeten! Dank u wel.

En dan wil ik nu Duco Das vragen om hier te komen. Duco is onze kinderburgemeester. Hij zal een gedicht voordragen. Een speciaal gedicht voor kinderen die in oorlogssituaties met geweld geconfronteerd worden.

Door Duco Das

Alle grote mensen huilen,
heel de wereld heeft verdriet
want er is een kind gestorven.
Nog zo jong dat kan toch niet?

Het was nog maar pas begonnen
alles lag nog in ’t verschiet.
Plannen, dromen, luchtkastelen,
neergehaald, dat mag toch niet?

En wie kan mij nu verklaren
wie jou zo vroeg sterven liet.
Zeg me niet dat God dat wilde.
Levensgevers doden niet.

Door Janneke Schermers

Een hartelijke welkom voor u, hier vanavond aanwezig om hen te herdenken die hier op het Fort bij Rijnauwen werden gefusilleerd.
‘Geef vrijheid door’ is het thema dat dit jaar is gegeven aan de herdenking. Om vrijheid door te geven, moet er eerst vrijheid zijn. Wij herdenken vanavond diegenen die hier, op deze plaats, hun leven voor onze vrijheid hebben gegeven. Zij leven in het hart van velen van u, als directe nabestaanden. Vooral voor u een hartelijk welkom vanavond.

In het afgelopen jaar heeft een aantal van de hier gefusilleerde verzetsstrijders ook een gezicht gekregen voor de buitenwereld. Veelal had dat te maken met het feit dat het voor hen 75 jaar geleden was dat ze werden gefusilleerd. Zo besteedde de regionale omroep in Gelderland aandacht aan Martin Lelivelt, werd een boek gepubliceerd over pater Hugo, geboren Karel Jacobs en pater Stephanus, geboren Piet Muhren van de abdij van Valle Dieu in België en, zoals u zult hebben gezien, worden er vanavond filmopnames gemaakt. Die zijn voor een documentaire over Piet Hoefsloot, dit hoewel zijn fusillade al langer geleden is dan 75 jaar.

Vrijheid wordt doorgegeven aan kinderen. Ook voor hen een speciaal welkom.
Het is goed om allen die hier werden omgebracht vanwege hun inzet voor onze vrijheid, te gedenken in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de overheid. Namens het bestuur van de Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen heet ik daarom ook heel hartelijk welkom:
– de vertegenwoordiger van het koninkrijk België
– de loco-commissaris van de Koning in de provincie Utrecht
– de burgemeester van Bunnik
Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer Van Bennekom, burgemeester van de gemeente Bunnik

Door Ruud van Bennekom, burgemeester Bunnik

Geachte aanwezigen, dames en heren, jongens en meisjes,

Wat mooi dat u ook dit jaar weer naar deze prachtige plek bent gekomen. Met elkaar herdenken we de mensen die hier, maar ook elders, hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid.
Het thema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei voor 2019 is ‘In vrijheid kiezen’. Dit jaarthema sluit aan bij de viering van 100 jaar algemeen kiesrecht. Bovendien hebben we in 2019 zowel Europese, Waterschaps- als Provinciale verkiezingen. Het thema In vrijheid kiezen is veel breder dan kiesrecht alleen. In vrijheid kiezen: dat kunnen en mogen wij als inwoners van Nederland. De vrijheid om te doen en te laten wat we willen; binnen de grenzen van de wet en verankerd in onze Grondwet.

We realiseren ons niet altijd dat het een groot goed is om te leven in een land waar we het recht hebben om te stemmen. Waar ruimte is om ons te ontwikkelen. In een land, waar ruimte is om onze mening te uiten zonder vervolgd te worden. In een land, waar het straatbeeld zo kleurrijk is dat we veel van elkaar kunnen leren door met elkaar in gesprek te gaan.
Keuzevrijheid lijkt voor ons een vanzelfsprekendheid, maar is het niet. In mijn boekenkast staat een boekje “Inleiding in het Gemeenterecht voor burgemeesters”, met als ondertitel “bijgewerkt tot 1944”, uitgegeven door de bezetter. Het is een dun en klein boekje, want ruimte voor recht en vrijheid was er niet. Ik kijk er regelmatig in, juist om het contrast met het thema “In vrijheid kiezen” te voelen.

“In vrijheid kiezen”; dat staat ver van de keuzes die de mensen maakten die in de oorlogsjaren in verzet kwamen. Voor de oorlog leefden zij gewone levens, maar die veranderden in bijzondere levens. Bijzonder, omdat zij ervoor kozen om voor ons aller vrijheid te strijden.
Voor minstens 52 van hen eindigden de bijzondere levens op de plek waar we nu staan. 52 is een getal, dat ons met afschuw vervult. Net als het nog veel grotere getal van het aantal van mensen die in de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogen daarna het leven lieten. Die mensen herdenken we op deze vierde mei.

Maar hier besteden we speciale aandacht aan de mensen wier namen op het herdenkingsmonument in het fort staan. Bij iedere naam hoort een leven, een verhaal en een gezicht. Het is van groot belang dat wij – 74 jaar na de bevrijding – blijven herdenken. Dat kunnen we alleen door zicht te houden op de levens, verhalen en gezichten van hen die door hun verzet het leven hebben gelaten.
We slagen daar gelukkig steeds beter in. Zo zag ik afgelopen week een uitzending van Andere Tijden over onderduiken in De Achterhoek. Met ruime aandacht voor de Mia Lelivelt uit Lichtenvoorde. Zij was 15 jaar toen de oorlog begin. Mia vertelt ontwapenend over de hulp die vader en zij gaven aan onderduikers. Vader was Martin Lelivelt, zijn naam staat hier op het monument. Samen met Antoon Slot werd hij op deze plek in juli 1944 gefusilleerd.

Beste mensen,

Vanavond herdenken wij de 52 dappere verzetsmensen uit Nederland en België die op deze plek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn geëxecuteerd. Hun namen zullen zo genoemd worden. Daarna staan we twee minuten stil om ons respect aan hen te tonen en om alle mannen en vrouwen te gedenken die in de oorlogsjaren zijn omgekomen.

Opdat wij niet vergeten! Dank u wel.

Door Janneke Schermers

Binnen het doorlopende thema ‘Geef vrijheid door’, wordt dit jaar speciale aandacht besteed aan het onderwerp ‘Verzet’, heel passend bij de herdenking hier op deze plaats waar meer dan 50 mensen werden gefusilleerd omdat ze in verzet kwamen tegen het onrecht ons door de bezetter aangedaan. Het is daarom goed dat u er allemaal bent, om hen vanavond te gedenken, hier op deze plaats waar zij de ultieme prijs hiervoor betaalden.

Namens de Stichting Herdenkingsmonument Fort Rhijnauwen heet ik u dan ook allen heel hartelijk welkom:

●   U, vertegenwoordigers van het koninkrijk België
●   U, loco-commissaris van de Koning in de provincie Utrecht
●   U, gemeentebestuur van Bunnik
●   U, nabestaanden en belangstellenden
●   en een speciaal welkom voor alle jongeren

Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer Van Schelven, waarnemend burgemeester van de gemeente Bunnik.

Door Janneke Schermers

Binnen het doorlopende thema ‘Geef vrijheid door’, wordt dit jaar speciale aandacht besteed aan de kracht van het persoonlijke verhaal om deze boodschap door te geven. Zo werd kortgeleden op de TV het verhaal verteld van de heer John Dons, één van de meer dan 50 verzetsstrijders die hier, op deze plaats, zijn gefusilleerd. Achter de levens van al deze mensen zit een verhaal, dat je naar het hart grijpt. Het is daarom goed dat u er allemaal bent, om hen vanavond te gedenken, hier op deze plaats waar hun levens en dus hun verhalen voortijdig eindigden.

Namens de Stichting Herdenkingsmonument Fort Rhijnauwen heet ik u dan ook allen heel hartelijke welkom:

●   U, vertegenwoordigers van het koninkrijk België
●   U, loco-commissaris van de Koning in de provincie Utrecht
●   U, gemeentebestuur van Bunnik
●   U, nabestaanden en belangstellenden
●   en een speciaal welkom voor alle jongeren

Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer H.M. Ostendorp, burgemeester van de gemeente Bunnik.

Door Janneke Schermers

De scholier die vanavond haar gedicht mag voorlezen bij de herdenking op de Dam, heeft daarin een door haar zelf bedacht woord verwerkt: vredesvreugde. ‘Vredesvreugde’, een prachtig woord, want beseffen we wel voldoende hoe blij we mogen zijn met het feit dat we hier in Nederland in vrede mogen leven?! Ik denk dat er continue aandacht voor nodig is om dat besef warm te houden en ook een steeds weer terugkerend moment van herdenken van hen die hun leven hebben gegeven voor de vrijheid die wij mogen ervaren.
En herdenken is wat wij doen hier vanavond op Fort Rhijnauwen. We herdenken de ruim 50 jonge verzetsstrijders die tijdens de tweede wereldoorlog hier, op deze plaats, hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid.

 voorzitter van de Stichting Herdenkingsmonument Fort Rhijnauwen heet ik u van harte welkom, Janneke Schermers