Door Janneke Schermers

Goeden avond dames en heren. Namens het bestuur van de Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen heet ik u van harte welkom hier op het Fort bij Rijnauwen. Wij herdenken vanavond de verzetsstrijders die hier, op deze plek, voor onze vrijheid hun leven lieten. Zij hebben hier hun laatste minuten doorgebracht en hebben over hetzelfde pad gelopen als wij allen zojuist hebben gedaan. ‘Opdat wij niet vergeten’ staat er op dit monument en daar gaat het inderdaad om. Wij zijn dan ook heel blij met de betrokkenheid van leerlingen van verschillende scholen in Bunnik bij deze herdenking. Jonge mensen moeten ervoor zorgen dat wij inderdaad nooit vergeten.

Ook een warm welkom voor alle nabestaanden, speciaal voor hen die hier voor de eerste keer aanwezig zijn. Verder wil ik van harte welkom heten mw. Olga Cogen van de Belgische ambassade, die hier aanwezig is namens het Koninkrijk België. Ook een speciaal welkom voor de heer Rob Mullekom gedeputeerde van Utrecht, die hier aanwezig is namens de provincie Utrecht. De burgemeester van de gemeente Bunnik, de heer Ruud van Bennekom is aanwezig evenals de kinderburgemeester, Lobke Leussink. Beiden krijgen zo dadelijk het woord, de burgemeester voor zijn herdenkingsrede en Lobke leest een gedicht voor.

Voor ik hen het woord geef wil ik Muziekvereniging Constantia bedanken, die elk jaar de herdenking muzikaal begeleidt en de beide volksliederen laat klinken. Als u met de stille tocht heeft meegelopen, dan heeft u aan het begin het gezang gehoord van Multiple Voice. Hen wil ik ook met name bedanken omdat ze bereid waren in te vallen toen bleek dat Vocaal Ensemble Cantecleer, dat dit jaar zou zingen en dat ook op de uitnodiging was vermeld, verhinderd bleek. Tenslotte wil ik graag de vrijwilligers van de politie, brandweer, EHBO en alle andere vrijwilligers bedanken, want zonder hen kon deze herdenking ook niet worden gehouden.

Dan geef ik nu graag het woord aan de heer Van Bennekom voor zijn herdenkingsrede.

Door Ruud van Bennekom

Geachte dames en heren, beste jongens en meisjes, wat geweldig dat jullie er weer allemaal zijn. We staan hier nu op het prachtige fort in de lentezon, te midden van het ontluikende groen. Hoe groot is het contrast met 80 jaar geleden. Toen werd dit terrein gebruikt als fusilladeplaats, waar vele verzetsmensen gedood werden.

Kom vanavond met verhalen
van hoe de oorlog is verdwenen
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen.

Dat zijn beroemde laatste vier zinnen uit het gedicht Vrede van Leo Vroman. Mooie zinnen met wijze woorden, terwijl we nu zien dat oorlog in de wereld helemaal niet is verdwenen. Oekraïne, Syrië, Sudan. Daar leiden de mensen vandaag onder de verschrikkingen van oorlog. Kom vanavond met verhalen. Het is van groot belang om de verhalen te blijven delen en door te geven aan volgende generaties. Zo tonen we ons respect aan de mensen die de zwaarste tol hebben betaald voor hun strijd voor recht, vrede en veiligheid.

Juist daarom ga ik elk jaar zelf op zoek het verhaal achter een van de namen die hier op de gedenkstenen staan. Dit jaar viel mijn blik op Piet Mühren. Geboren in 1908 in het Brabantse Bergen op Zoom. Al op jonge leeftijd vestigde hij zich als Pater Stephanus in abdij Val Dieu in België, net over de grens met Zuid-Limburg. In mei 1940 is het daar ook bezet gebied geworden. Eerst vlucht Pater Stephanus, maar dan neemt hij een heel moedig besluit, ingegeven door zijn afkeer van oorlog en onderdrukking. Hij wil geen teruggetrokken leven in de abdij. Hij sluit zich aan bij het verzet in het Belgisch-Nederlandse grensgebied. Een netwerk van verzetsgroepen bij Eijsden en de Voerstreek hielp daar joodse onderduikers, geallieerde piloten en allerlei vluchtelingen. Honderden mensen werden zo in veiligheid gebracht.

Pater Stephanus – Piet Mühren dus – deed allerlei koerier- en spionagewerk. Samen met zijn Belgische collega Pater Hugo, maakte hij het illegale blad Het Vrije Woord, dat in drie talen verscheen. In maart 1943 worden beide paters verraden, gearresteerd en later overgebracht naar de gevangenis in Utrecht. Op het internet vond ik een indrukwekkende afscheidsbrief aan zijn familie, geschreven op 9 oktober 1943, de dag van zijn executie. “Wij offeren ons leven voor de vrede!” schijft Piet Mühren met een uitroepteken.  Deze zin zegt alles.

De 52 namen die hier op de gedenkstenen staan, zijn van verzetsmensen die allemaal het zwaarst denkbare offer gebracht. Zij hebben het leven gelaten in hun verzet tegen de oorlog en bezetting en vóór de vrede en vrijheid. Vanavond gedenken wij in het bijzonder de dappere verzetsmensen uit Nederland en België die op deze plek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn geëxecuteerd. Daarna staan we twee minuten stil om ons respect aan hen te tonen en om alle mannen en vrouwen te herdenken die in de oorlogsjaren zijn omgekomen. Opdat wij nooit vergeten!

En dan wil ik nu Lobke Leussink vragen om hier te komen. Lobke is onze kinderburgemeester. Zij gedicht uitgezocht dat ze wil voordragen. Het betreft het gedicht Stil van Tanja Helderman.

Door Janneke Schermers

Als voorzitter van de Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen heet ik u van harte welkom bij deze 4 mei herdenking. De voorafgaande twee jaar was het door de Coronapandemie niet mogelijk om in aanwezigheid van u allen te herdenken. Het nationale thema van de herdenkingen dit jaar, ‘Vrijheid in verbondenheid’, is dan ook zeer passend. We hebben zelf ervaren hoe belangrijk die onderlinge verbondenheid is en het nadenken over wat ‘vrijheid’ voor ons betekent, kreeg door de wereldwijde actualiteit nog meer nadruk.

Wij herdenken vanavond de mannen die in de Tweede Wereldoorlog hier, op deze plek, voor onze vrijheid de hoogste prijs hebben betaald die er is: zij gaven hier hun leven. Als eerste wil ik dan ook graag hun nabestaanden welkom heten.

Vrijheid geven we door aan de volgende generaties. Daarom ook voor de jongeren een speciaal welkom. Fijn ook dat onze kinderburgemeester, Duco Das, een door hem zelf uitgekozen gedicht zal voordragen. Die goede traditie is geboren in de Coronatijd en zal vanavond voor het eerst gebeuren hier op het fort in het midden van u allen.

Zoals elk jaar zal de herdenking plaatsvinden in de aanwezigheid van vertegenwoordigers van de overheid, die daarmee laten zien dat ook zij het belang van herdenken inzien. Het bestuur van de Stichting is dan ook heel blij met de aanwezigheid van :
– de vertegenwoordiger van het Koninkrijk België
– de loco-commissaris van de Koning in de Provincie Utrecht
– de Burgemeester van Bunnik

Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer Van Bennekom, burgemeester van de gemeente Bunnik.
Daarna volgt het gedicht door de kinderburgemeester, Duco Das.

Door Ruud van Bennekom

Geachte aanwezigen, dames en heren, jongens en meisjes,

Wat mooi dat we dit jaar weer hier op deze plek met elkaar samen kunnen zijn.

Als we het over herdenken hebben, dan denken we aan iets dat is geweest. Aan oorlog die voorbij is. Maar we zien echter elke dag de verschrikkelijke oorlogsbeelden van elders in de wereld en nu ook weer in Europa, in Oekraïne. De beelden zijn afschuwwekkend en drukken ons op de feiten. Vrede en veiligheid lijken voor ons vaak vanzelfsprekend, maar zijn o zo kostbaar en kwetsbaar. ‘Vrijheid in verbondenheid’ is het jaarthema 2022 van het landelijke 4 en 5 mei comité. Die verbondenheid voelen we vandaag ook als het om herdenken gaat. Er is verbondenheid met alle mensen die nu waar ter wereld te maken hebben met oorlog. Daarom hangt vandaag voor het gemeentehuis de Oekraïense blauw-gele vlag halfstok naast onze rood wit blauwe vlag.

En de verbondenheid is er ook, omdat we na twee jaar van beperkte herdenkingen weer hier kunnen zijn. Afgelopen twee jaar moest ik mijn toespraken op video opnemen en hebben we hier met een heel klein gezelschap de kransen gelegd. Dat was toen het maximale, maar het is natuurlijk veel beter om hier samen bijeen te kunnen zijn. Want herdenken doe je samen. Om straks in stilte te delen wat we voelen. En speciaal is er de verbondenheid met de verzetsmensen die op deze plek de hoogste prijs hebben moeten betalen. Het is dit jaar precies 80 jaar geleden dat de eerste verzetsstrijders hier op het fort gefusilleerd werden. Het waren negen mannen van de Oranjewacht, de verzetsgroep die al in 1940 door Piet Hoefsloot werd opgericht.

Op de website van de Oorlogsgravenstichting las ik onlangs zijn afscheidsbrief aan zijn vrouw en kinderen. Die ontroerde me. Het waren negen gewone mensen: boekhouder, drukker, geoloog, glashandelaar, kunstschilder, majoor, meubelmaker, restaurateur en winkelier. Met hun verzet deden ze veel meer dan het gewone en daarvoor verdienen ze groot respect. De negen werden in juni 1942 door de bezetter ter dood veroordeeld en een maand later werden de vonnissen hier voltrokken. De negen namen staan op de gedenksteen voor de leden van de Oranjewacht. Naast de stenen voor de andere verzetsmensen die hier hun strijd voor de vrijheid en democratie met het leven hebben moeten bekopen.

Vanavond gedenken wij de 52 dappere mensen uit Nederland en België die op deze plek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn geëxecuteerd. Hun namen zullen zo genoemd worden. Daarna staan we twee minuten stil om ons respect aan hen te tonen en om alle mannen en vrouwen te herdenken die in de oorlogsjaren zijn omgekomen. Opdat wij nooit vergeten! Dank u wel.

En dan wil ik nu Duco Das vragen om hier te komen. Duco is onze kinderburgemeester. Hij zal een gedicht voordragen. Een speciaal gedicht voor kinderen die in oorlogssituaties met geweld geconfronteerd worden.

Door Duco Das

Alle grote mensen huilen,
heel de wereld heeft verdriet
want er is een kind gestorven.
Nog zo jong dat kan toch niet?

Het was nog maar pas begonnen
alles lag nog in ’t verschiet.
Plannen, dromen, luchtkastelen,
neergehaald, dat mag toch niet?

En wie kan mij nu verklaren
wie jou zo vroeg sterven liet.
Zeg me niet dat God dat wilde.
Levensgevers doden niet.

Door Janneke Schermers

Een hartelijke welkom voor u, hier vanavond aanwezig om hen te herdenken die hier op het Fort bij Rijnauwen werden gefusilleerd.
‘Geef vrijheid door’ is het thema dat dit jaar is gegeven aan de herdenking. Om vrijheid door te geven, moet er eerst vrijheid zijn. Wij herdenken vanavond diegenen die hier, op deze plaats, hun leven voor onze vrijheid hebben gegeven. Zij leven in het hart van velen van u, als directe nabestaanden. Vooral voor u een hartelijk welkom vanavond.

In het afgelopen jaar heeft een aantal van de hier gefusilleerde verzetsstrijders ook een gezicht gekregen voor de buitenwereld. Veelal had dat te maken met het feit dat het voor hen 75 jaar geleden was dat ze werden gefusilleerd. Zo besteedde de regionale omroep in Gelderland aandacht aan Martin Lelivelt, werd een boek gepubliceerd over pater Hugo, geboren Karel Jacobs en pater Stephanus, geboren Piet Muhren van de abdij van Valle Dieu in België en, zoals u zult hebben gezien, worden er vanavond filmopnames gemaakt. Die zijn voor een documentaire over Piet Hoefsloot, dit hoewel zijn fusillade al langer geleden is dan 75 jaar.

Vrijheid wordt doorgegeven aan kinderen. Ook voor hen een speciaal welkom.
Het is goed om allen die hier werden omgebracht vanwege hun inzet voor onze vrijheid, te gedenken in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de overheid. Namens het bestuur van de Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen heet ik daarom ook heel hartelijk welkom:
– de vertegenwoordiger van het koninkrijk België
– de loco-commissaris van de Koning in de provincie Utrecht
– de burgemeester van Bunnik
Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer Van Bennekom, burgemeester van de gemeente Bunnik

Door Ruud van Bennekom, burgemeester Bunnik

Geachte aanwezigen, dames en heren, jongens en meisjes,

Wat mooi dat u ook dit jaar weer naar deze prachtige plek bent gekomen. Met elkaar herdenken we de mensen die hier, maar ook elders, hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid.
Het thema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei voor 2019 is ‘In vrijheid kiezen’. Dit jaarthema sluit aan bij de viering van 100 jaar algemeen kiesrecht. Bovendien hebben we in 2019 zowel Europese, Waterschaps- als Provinciale verkiezingen. Het thema In vrijheid kiezen is veel breder dan kiesrecht alleen. In vrijheid kiezen: dat kunnen en mogen wij als inwoners van Nederland. De vrijheid om te doen en te laten wat we willen; binnen de grenzen van de wet en verankerd in onze Grondwet.

We realiseren ons niet altijd dat het een groot goed is om te leven in een land waar we het recht hebben om te stemmen. Waar ruimte is om ons te ontwikkelen. In een land, waar ruimte is om onze mening te uiten zonder vervolgd te worden. In een land, waar het straatbeeld zo kleurrijk is dat we veel van elkaar kunnen leren door met elkaar in gesprek te gaan.
Keuzevrijheid lijkt voor ons een vanzelfsprekendheid, maar is het niet. In mijn boekenkast staat een boekje “Inleiding in het Gemeenterecht voor burgemeesters”, met als ondertitel “bijgewerkt tot 1944”, uitgegeven door de bezetter. Het is een dun en klein boekje, want ruimte voor recht en vrijheid was er niet. Ik kijk er regelmatig in, juist om het contrast met het thema “In vrijheid kiezen” te voelen.

“In vrijheid kiezen”; dat staat ver van de keuzes die de mensen maakten die in de oorlogsjaren in verzet kwamen. Voor de oorlog leefden zij gewone levens, maar die veranderden in bijzondere levens. Bijzonder, omdat zij ervoor kozen om voor ons aller vrijheid te strijden.
Voor minstens 52 van hen eindigden de bijzondere levens op de plek waar we nu staan. 52 is een getal, dat ons met afschuw vervult. Net als het nog veel grotere getal van het aantal van mensen die in de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogen daarna het leven lieten. Die mensen herdenken we op deze vierde mei.

Maar hier besteden we speciale aandacht aan de mensen wier namen op het herdenkingsmonument in het fort staan. Bij iedere naam hoort een leven, een verhaal en een gezicht. Het is van groot belang dat wij – 74 jaar na de bevrijding – blijven herdenken. Dat kunnen we alleen door zicht te houden op de levens, verhalen en gezichten van hen die door hun verzet het leven hebben gelaten.
We slagen daar gelukkig steeds beter in. Zo zag ik afgelopen week een uitzending van Andere Tijden over onderduiken in De Achterhoek. Met ruime aandacht voor de Mia Lelivelt uit Lichtenvoorde. Zij was 15 jaar toen de oorlog begin. Mia vertelt ontwapenend over de hulp die vader en zij gaven aan onderduikers. Vader was Martin Lelivelt, zijn naam staat hier op het monument. Samen met Antoon Slot werd hij op deze plek in juli 1944 gefusilleerd.

Beste mensen,

Vanavond herdenken wij de 52 dappere verzetsmensen uit Nederland en België die op deze plek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn geëxecuteerd. Hun namen zullen zo genoemd worden. Daarna staan we twee minuten stil om ons respect aan hen te tonen en om alle mannen en vrouwen te gedenken die in de oorlogsjaren zijn omgekomen.

Opdat wij niet vergeten! Dank u wel.

Door Janneke Schermers

Binnen het doorlopende thema ‘Geef vrijheid door’, wordt dit jaar speciale aandacht besteed aan het onderwerp ‘Verzet’, heel passend bij de herdenking hier op deze plaats waar meer dan 50 mensen werden gefusilleerd omdat ze in verzet kwamen tegen het onrecht ons door de bezetter aangedaan. Het is daarom goed dat u er allemaal bent, om hen vanavond te gedenken, hier op deze plaats waar zij de ultieme prijs hiervoor betaalden.

Namens de Stichting Herdenkingsmonument Fort Rhijnauwen heet ik u dan ook allen heel hartelijk welkom:

●   U, vertegenwoordigers van het koninkrijk België
●   U, loco-commissaris van de Koning in de provincie Utrecht
●   U, gemeentebestuur van Bunnik
●   U, nabestaanden en belangstellenden
●   en een speciaal welkom voor alle jongeren

Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer Van Schelven, waarnemend burgemeester van de gemeente Bunnik.

Door Janneke Schermers

Binnen het doorlopende thema ‘Geef vrijheid door’, wordt dit jaar speciale aandacht besteed aan de kracht van het persoonlijke verhaal om deze boodschap door te geven. Zo werd kortgeleden op de TV het verhaal verteld van de heer John Dons, één van de meer dan 50 verzetsstrijders die hier, op deze plaats, zijn gefusilleerd. Achter de levens van al deze mensen zit een verhaal, dat je naar het hart grijpt. Het is daarom goed dat u er allemaal bent, om hen vanavond te gedenken, hier op deze plaats waar hun levens en dus hun verhalen voortijdig eindigden.

Namens de Stichting Herdenkingsmonument Fort Rhijnauwen heet ik u dan ook allen heel hartelijke welkom:

●   U, vertegenwoordigers van het koninkrijk België
●   U, loco-commissaris van de Koning in de provincie Utrecht
●   U, gemeentebestuur van Bunnik
●   U, nabestaanden en belangstellenden
●   en een speciaal welkom voor alle jongeren

Voor het uitspreken van de herdenkingsrede geef ik nu het woord aan de heer H.M. Ostendorp, burgemeester van de gemeente Bunnik.